Huấn viết: Khổng Tử giảng: "Người quân tử có giới cấm luôn phải ghi nhớ: ‘Lúc còn nhỏ, khí huyết chưa định, cần phải giới sắc; trưởng thành tráng niên, khí huyết dương cương, cần phải giới tranh đấu với người; khi về già, khí huyết đã suy, cần phải tiết chế dục vọng". Trẫm nay tuổi đã cao, không gần sắc giới, không ham tranh đấu hơn thua, dù là ham muốn hay chỉ dừng ở suy nghĩ, đều phải nghiêm khắc với bản thân. 

(Nguyên văn: Huấn viết: Khổng Tử vân: "quân tử hữu tam giới: thiếu chi thì, huyết khí vị định, giới chi tại sắc; cập kỳ tráng dã, huyết khí phương cương, giới chi tại đấu; cập kỳ lão dã, huyết khí ký suy, giới chi tại đắc". Trẫm kim niên cao, giới sắc, giới đấu chi thì dĩ quá, duy hoặc tham đắc, thị sở đương giới".)

'Ba giới cấm' của bậc quân tử có nguồn gốc từ Luận Ngữ, từ xưa đến nay, tại phương diện 'ba giới' này đã lưu lại không ít cố sự.

Thiếu niên giới sắc

Trong Thọ Khang bảo giám có câu cách ngôn, ý nói rằng: Sắc là cửa thứ nhất ở tuổi thiếu niên. Cái này mà đánh không lại, thì cho dù tài cao học rộng đến đâu, cũng không thể hưởng thụ. 

Vào thời nhà Minh, có một vị kỳ tài tên là Lục Trọng Tích. Năm 17 tuổi, hắn theo lão sư họ Khâu nọ đến trụ tại kinh thành. Đối diện phòng của họ Lục có một vị thiếu nữ dáng vẻ vô cùng mỹ miều, khiến hắn động sắc tâm, hằng ngày thường tìm cơ hội dòm ngó. Lão sư họ Khâu biết chuyện nhưng không có ý ngăn cản đệ tử của mình, mà ngược lại còn nói với Lục Trọng Tích: “Thành Hoàng nơi này nghe nói rất linh, ngươi có thể đến cầu khẩn một chút, có khi Thành Hoàng sẽ tác thành cho các ngươi". Họ Lục sau đó đi tìm tòa miếu đó thật. 

Ngay đêm hôm đó, Lục Trọng Tích nằm thấy ác mộng, khóc thét tỉnh dậy. Mọi người cuống cuồng lại hỏi thăm, hắn mới kể lại: trong giấc mơ, hai thầy trò bị Thành Hoàng cho người đuổi bắt. Thành Hoàng tra xét phúc lộc đời này của cả hai thầy trò, thấy dưới tên Lục Trọng Tích có một dòng chữ: “Năm Giáp Tuất nọ, khi tuổi đã cao sẽ thành Trạng Nguyên”, còn bên khung tên lão sư họ Khâu thì không ghi bất kỳ điều gì. Nguyên lai, Thần minh đang tra xét phúc đức kiếp này của hai thầy trò để tấu lên Thượng Đế, theo tội dâm ô sẽ cắt bớt phúc đức của Lục Trọng Tích, đồng thời cũng chọn ra một hình phạt cho họ Khâu. Ngay lúc này, vị chủ quán trọ tiến vào thông báo: “Lão sư của ngươi đột nhiên lên cơn đau bụng, vừa qua đời mất rồi”. Còn về phần Lục Trọng Tích, phần đời còn lại phải sống trong sự nghèo khó, hèn mọn. 

Tâm sắc dục một khi vừa động, liền dẫn khởi rất nhiều ác niệm khác. Người hiện đại ngày nay đề xướng lối sống "tự do cởi mở”, nhưng kỳ thực là đang chuốc thêm nhiều năng lượng tiêu cực và rắc rối. Thấy một cô gái xinh đẹp liền động tâm, ảo tưởng ra một mối quan hệ hão huyền mà sinh ra nhiều dục vọng và ham muốn, tâm liền chìm vào sắc dục mà sinh ra đủ loại tham luyến si tâm.  

Với những hình phạt dành cho người động tâm sắc dục từ trong các câu chuyện được lưu truyền qua các triều đại, có thể tổng kết thành 4 chữ “Chiết, Tước, Tổn, Trảm”. "Chiết" - gãy mất đi phúc phận được tích lại từ tổ tiên, tiền tài chẳng mấy chốc mà không còn gì nữa, không cách nào làm giàu, cả đời phải sống nghèo khó, vất vả. “Tước” đi con đường công danh, sự nghiệp. “Tổn” sức khỏe tổn thọ, bởi vì thường tiêu hao sinh khí, dẫn đến thân thể bách bệnh sinh sôi. Và “Trảm” - chặt đứt dòng dõi, đắm chìm quá độ vào sắc dục, kết hôn xong không sinh được con, về già sẽ không con, không cháu. 

Tráng niên giới đấu

Tuổi tráng niên, khí huyết cương cường, có người chỉ cần một chút mâu thuẫn cũng khó lòng nhịn được, từ đó dẫn tới tai họa. 

Tính khí mạnh mẽ, nếu không thể không chế bản thân, sẽ dễ dàng nổi giận, động thủ gây tổn thương người khác. Đặc biệt xã hội hiện đại đang đề xướng cái gọi là “tinh thần tranh đấu”, đề cao tính háo thắng, chỉ vì cái lợi trước mắt, vì để đạt được mục đích, sẽ không từ thủ đoạn mà hại người, hoặc dùng thủ đoạn cướp đoạt lợi ích của người khác... Tất cả ác niệm đều xuất phát từ “tâm tranh đấu”. 

Có một câu chuyện cổ kể rằng, tại một quận ở phía Bắc Trung Hoa, có một đám thanh niên vô lại ra tay hành hung một người trung niên. Trận hành hung khiến người trung niên mặt mũi bầm dập, chảy rất nhiều máu. Thế nhưng kỳ lạ là từ đầu đến cuối, người trung niên kia không một chút phản kháng lại, dẫu bị đá, đấm, đạp, chửi rủa cũng không hề tránh né. Mọi người xung quanh vây xem đều cho rằng vị kia quả là một kẻ ngu.

Một lát sau, toán quân vô lại bỏ đi, có một ông lão tốt bụng đến đỡ người trung niên này dậy, lúc này mới phát hiện người trung niên này cơ thể rắn chắc, trang phục mặc trên người xem ra là một vị thầy dạy võ, xem ra là một người khá lợi hại. Ông lão không hiểu, nếu có võ sao lại không đánh lại, để bản thân bị đánh đến máu me khắp mặt đến thế, bèn hỏi chuyện. Vị này trả lời: “Người học võ chú trọng võ đức. Đám du côn kia ra tay cùng lắm chỉ tạo ra vết thương ngoài da. Nhưng nếu ta ra tay đánh trả thì có thể dẫn đến án mạng”.

Lão niên giới đắc

Người về già, khí huyết trở nên suy yếu, thân thể cơ năng cũng dần dần lão hóa, nhân sinh cách "mất" càng ngày càng gần. Khi này, nếu vẫn còn ham công danh, lợi lộc, cả ngày đều lo nghĩ được mất thiết thân, thì chẳng những thân thể khó mà tiêu thụ, tinh thần thể lực cũng không tốt. Vì vậy cần phải giới "đắc", tiết chế chấp niệm và dục vọng trong lòng, chú ý dưỡng tâm. Trong “Lễ ký – Khúc lễ” có viết: “Bảy mươi nói già, đem mọi thứ mà truyền lại cho con cháu”.  

Vào thời nhà Thanh có một vị quan tên là Trần Kỳ Nguyên từng kể lại một câu chuyện về ông nội của mình như sau: Ông nội từng nói, thời trẻ đọc Luận ngữ của Khổng Tử, trong đó có viết: “Cập kỳ lão dã, huyết khí ký suy, giới chi tại đắc” [ý rằng đến khi già cả, khí huyết đã suy tàn, đề phòng tính tham lam]. Ông cảm thấy câu nói có phần thừa thãi, vì cho rằng “Tuổi cũng đã già, mọi thứ tự nhiên cũng dần phai nhạt, hà cớ gì còn phải giới cấm?”, nên tỏ ra xem thường. 

Về sau, ông nội của Trần Kỳ Nguyên được lệnh đến Từ Châu nhậm chức, khi đó cũng đã qua 60 tuổi. Tại đây, có phát sinh một vụ án, người gây án liền hối lộ ông một vạn lượng bạc trắng, mong ông dàn xếp một chút. Ông đã kiên quyết từ chối. 

Từ trước đến nay, hễ đặt người lên gối là ông lập tức ngủ ngay, vậy mà đêm hôm đó, ông lại trằn trọc không ngủ được. Trong lòng ông rối như tơ vò, cảm thấy bản thân mình đã bỏ lỡ một món tiền lớn, cứ miên man suy nghĩ mãi không bỏ xuống được. Sau đó, ông liền bật dậy, tát một cái thật mạnh vào mặt mình, rồi mắng: "Họ Trần kia, ngươi còn có suy nghĩ bất chính như vậy, thật uổng phí quá nửa đời người”. Dứt lời, trong tâm ông liền cảm thấy nhẹ nhàng, nhanh chóng chìm vào giấc ngủ. Sáng hôm sau tỉnh dậy, câu đầu tiên ông nói là: “Ta cho tới hôm nay, mới tin phục lời của Thánh nhân". 

Nguyên nhân làm ông nội của Trần Kỳ Nguyên trằn trọc mất ngủ chính là tâm lợi, một vạn lượng bạc trắng kia đã khiến động đến lòng tham. Rất may là ông đã kịp thời tu tâm, kịp thời vứt bỏ tham niệm. Ông từ thuở thiếu thời đã được đọc Luận ngữ, những lời giáo huấn của Thánh hiền còn văng vẳng bên tai, nhưng phải qua tuổi 60, ông mới thực sự minh bạch lời giáo huấn ấy - tại sao đến già phải "giới đắc".