Ngày 26/6, Tổng Thanh tra Chính phủ ban hành kết luận thanh tra công tác quản lý Nhà nước và thực hiện pháp luật trong quy hoạch, quản lý xây dựng, đất đai đối với Khu đô thị mới Thủ Thiêm, TP.HCM.

Thanh tra Chính phủ chỉ ra nhiều sai phạm trong quá trình thực hiện đầu tư, xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm của UBND TP và các sở, ngành liên quan.

Sai giá tối thiểu

Về việc chấp hành pháp luật trong quy hoạch, quản lý sử dụng đất đai, UBND TP.HCM ban hành Điều lệ quản lý xây dựng Khu đô thị mới Thủ Thiêm chưa đầy đủ, kịp thời; không thực hiện việc lập các dự án theo thứ tự ưu tiên và trình duyệt theo quy định theo ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng.

UBND TP.HCM chỉ lập, trình, duyệt dự án khi đã có nhà đầu tư tham gia mà không theo thứ tự ưu tiên, dẫn đến việc đầu tư xây dựng các dự án thiếu đồng bộ, khó quản lý, có nơi buông lỏng quản lý trong đầu tư xây dựng, chậm triển khai đầu tư...

Một góc của Khu đô thị mới Thủ Thiêm. Ảnh: Lê Quân.

Các cơ quan chức năng liên quan của thành phố đã đề xuất và được Thường trực Thành ủy, UBND TP phê duyệt chi phí đầu tư bình quân là  26 triệu đồng/m2 đất thương mại - dịch vụ - nhà ở, giảm khoảng 50% so với đơn giá đã được các sở, ngành đề xuất ban đầu với lý do loại bớt một số chi phí cho các hạng mục công trình đã được phê duyệt quy hoạch có tổng giá trị là hơn 17.000 tỷ đồng. Việc làm này không đầy đủ và không đúng quy định.

Ngoài ra, khi đề xuất phương án giá trên, các sở, ngành và UBND TP đã không tính lãi đối với khoản tiền được tạm ứng từ ngân sách Nhà nước, dẫn đến tổng mức đầu tư đã xác định và phê duyệt không đúng quy định.

Việc UBND TP.HCM và các sở, ngành lấy mức 26 triệu đồng/m2 làm giá tối thiểu để xác định giá trị quyền sử dụng đất theo phương pháp thặng dư hoặc tự thỏa thuận khi giao đất cho nhà đầu tư tại các dự án trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm là không đầy đủ, thiếu chính xác và không đúng quy định.

Toàn bộ quỹ đất trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm là 221,68 ha được tạo ra bằng nguồn ngân sách Nhà nước, nhưng UBND TP đã sử dụng chủ yếu để thanh toán đối ứng cho các dự án BT được chỉ định nhà đầu tư, nhất là các dự án đầu tư hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho chính Khu đô thị mới Thủ Thiêm, không thông qua hình thức đấu thầu dự án hoặc giao đất có thu tiền sử dụng đất không qua đấu giá quyền sử dụng đất là vi phạm các quy định về đấu thầu và quản lý sử dụng đất đai.

Như vậy, UBND TP.HCM đã sử dụng đơn giá bằng chi phí đầu tư bình quân 26 triệu đồng/m2 là không đầy đủ, thiếu chính xác, không đúng quy định, làm giá tối thiểu để tính tiền sử dụng đất thanh toán đối ứng cho các dự án BT, nhất là các dự án đầu tư hạ tầng kỹ thuật phục vụ cho chính Khu đô thị mới Thủ Thiêm đã được chỉ định nhà đầu tư, hoặc giao đất có thu tiền sử dụng đất không thông qua hình thức đấu giá theo quy định.

Từ đó, các nhà đầu tư được hưởng lợi do chênh lệch giá đất lớn (chênh lệch địa tô) từ việc được đầu tư hạ tầng kỹ thuật chính theo hình thức hợp đồng BT.

“Nguyên nhân và trách nhiệm chính để xảy ra các khuyết điểm, vi phạm trên là do lãnh đạo UBND TP.HCM không thực hiện đầy đủ chỉ đạo của Thủ tướng như không lập các dự án theo thứ tự ưu tiên để trình duyệt theo quy định. Theo đó, giao đất, cho thuê đất trước khi đầu tư xây dựng hạ tầng kỹ thuật chính Khu đô thị mới Thủ Thiêm, chỉ định nhà đầu tư không đúng quy định; trách nhiệm liên quan thuộc các sở, ngành như Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Ban quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm...”, kết luận của Thanh tra Chính phủ nêu.

Hàng loạt sai phạm trong chỉ định thầu, giao đất

Đối với các dự án đối ứng BT, UBND TP.HCM đã chấp thuận sử dụng quỹ đất sạch trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm để cân đối, thanh toán cho các dự án BT nhưng không thông qua đấu giá quyền sử dụng đất hoặc tổ chức đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư (thực chất là chỉ định nhà đầu tư) là không đúng quy định của Luật Đất đai và Luật Đấu thầu.

Trong đó, tính tiền sử dụng đất đối ứng để thanh toán cho các dự án BT nêu trên bằng chi phí đầu tư bình quân 26 triệu đồng/m2 là không đầy đủ, thiếu chính xác và không đúng quy định, cần phải xem xét, xác định lại để truy thu, tránh thiệt hại cho Nhà nước.

UBND TP chấp thuận ký và thanh lý hợp đồng, sau đó chỉ định nhà đầu tư dự án BT 4 tuyến đường chính, cho phép sử dụng giá trị tiền sử dụng đất trên để thanh toán đối ứng là không đúng quy định.

Việc UBND TP ký hợp đồng BT trong đó xác định giá trị quyền sử dụng đất các khu đất đối ứng để thanh toán hợp đồng BT là hơn 12.000 tỷ khi chưa có chứng thư thẩm định giá, chưa có quyết định phê duyệt giá trị quyền sử dụng đất của UBND TP là không đúng quy định. Việc này dẫn đến giảm tiền sử dụng đất gần 4.000 tỷ so với giá trị đã được UBND TP thẩm định, phê duyệt trước đó, nguy cơ thiệt hại ngân sách Nhà nước.

Mặc dù, việc xác định giá trị quyền sử dụng đất để thanh toán đối ứng cho dự án BT 4 tuyến đường chính chưa đúng quy định, UBND TP đã tính tiền sử dụng đất nhà đầu tư phải nộp là hơn 4.000 tỷ, đã nộp hơn 2.000 tỷ, số còn lại đến nay chưa nộp là hơn 1.800 tỷ, cần xem xét tính lãi chậm trả và thu hồi về ngân sách Nhà nước theo quy định.

Việc UBND TP đề nghị để được Thủ tướng chấp thuận bổ sung dự án mới vào hợp đồng BT đã ký với các chủ đầu tư khi chưa có dự án đầu tư được phê duyệt, chưa tính toán, thẩm định, phê duyệt tiền sử dụng đất là không đúng quy định.

Thanh tra Chính phủ kết luận trách nhiệm để xảy ra các khuyết điểm, vi phạm trong việc phê duyệt tổng mức đầu tư, chỉ định nhà đầu tư các dự án BT, ký kết hợp đồng và giao đất thanh toán đối ứng các hợp đồng BT, giảm tiền sử dụng đất thiếu căn cứ như nêu trên thuộc lãnh đạo UBND TP và lãnh đạo các sở, ngành tham mưu như: Giao thông vận tải, Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Ban quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm.

Về việc chấp hành pháp luật trong quản lý đầu tư xây dựng, với dự án BT 4 tuyến đường chính, TP chấp thuận chủ trương chỉ định giao cho Công ty cổ phần Đại Quang Minh làm nhà đầu tư dự án BT là chưa thực hiện đúng quy định về đấu thầu lựa chọn nhà đầu tư.

UBND TP đã phê duyệt dự án, phê duyệt tổng mức đầu tư là 12.182.175 triệu đồng cho dự án 4 tuyến đường chính trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm khi chưa làm rõ ý kiến của các sở, ngành liên quan là không đúng quy định; qua thanh tra phát hiện một số khoản phê duyệt không đúng quy định với tổng giá trị hơn 1.500 tỷ. 

UBND TP chấp thuận cho chỉ định bổ sung 2 dự án vào hợp đồng BT 4 tuyến đường chính (gồm: Quảng trường trung tâm, công viên bờ sông và khu lâm viên sinh thái thuộc vùng châu thổ phía nam, có hạng mục kè dọc sông Sài Gòn đoạn bao quanh Khu đô thị mới Thủ Thiêm); đồng thời, giao, phê duyệt tiền sử dụng đất 7 lô đất và ký hợp đồng BT bổ sung giá trị gần 2.000 tỷ khi chưa có dự án được phê duyệt là không đúng quy định về quản lý đầu tư. Theo báo cáo của UBND TP, chính quyền đã hủy chủ trương giao 7 lô đất trên và sẽ tổ chức bán đấu giá quyền sử dụng đất theo quy định.

Quá trình đầu tư, xây dựng, Công ty cổ phần Đại Quang Minh không thực hiện thông báo ngày khởi công tới cơ quan cấp phép xây dựng, tiến hành thi công khi chưa có giấy phép xây dựng tại nhiều hạng mục công trình; hầu hết dự án thành phần chưa thực hiện đúng tiến độ được duyệt... nhưng các cơ quan chức năng của TP.HCM chưa kiểm tra, xử lý kịp thời.

Giao đất không qua đấu giá, đấu thầu dự án

Đối với các dự án có thu tiền sử dụng đất, như dự án Khu phức hợp Tháp quan sát và Khu phức hợp Sóng Việt được UBND TP chỉ định nhà đầu tư nhưng không thực hiện đấu giá quyền sử dụng đất. UBND TP đã tính và đã thu tiền sử dụng đất của chủ đầu tư, trong đó có việc xác định tiền sử dụng đất tại một số lô đất với đơn giá 26 triệu đồng/m2 (bằng chi phí đầu tư bình quân) là không đúng quy định, cần phải được xem xét, xác định lại giá đất để truy thu, tránh thiệt hại cho ngân sách Nhà nước.

UBND TP đã chấp thuận chủ trương chỉ định 2 nhà đầu tư là Tập đoàn Lotte và Vingroup tại 2 dự án (Khu phức hợp thông minh với diện tích 5,012 ha và Khu phức hợp thể thao - giải trí có diện tích 20,047 ha) là chưa thực hiện đúng quy định của Luật Đấu thầu và Luật Đất đai. Tuy nhiên, đến nay chưa tính và thu tiền sử dụng đất của các chủ đầu tư.

Trách nhiệm liên quan đến các khuyết điểm, vi phạm trong việc giao đất không qua đấu giá quyền sử dụng đất, đầu thầu dự án để lựa chọn nhà đầu tư và xác định tiền sử dụng đất phải nộp của các dự án như nêu trên thuộc trách nhiệm của lãnh đạo UBND TP.HCM và các sở, ngành tham mưu như: Kế hoạch và Đầu tư, Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Xây dựng, Ban quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm.

Tự ý thanh lý hợp đồng đầu tư khu tái định cư

Đối với khu tái định cư 38,4 ha thuộc Khu đô thị mới Thủ Thiêm, Thanh tra Chính phủ cho biết tại thời điểm thanh tra, các dự án thuộc Khu tái định cư này đã được Thanh tra Bộ Xây dựng và Kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm tra và có kết luận. Thanh tra Chính phủ đề nghị UBND TP báo cáo và cung cấp hồ sơ bổ sung.

Bước đầu cho thấy trong 4 dự án đầu tư xây dựng khu tái định cư có 3 dự án được các nhà đầu tư xây dựng hoàn thành, bàn giao và thanh toán với UBND TP để bố trí tái định cư. Hiện, do chưa bố trí tái định cư, UBND TP tiếp tục cho đấu giá để chuyển sang nhà ở thương mại. Còn lại một dự án 1.330 căn hộ đã được nhà đầu tư thay đổi thiết kế từ nhà ở tái định cư sang nhà ở thương mại, chuyển nhượng cho người sử dụng 1.122/1.228 căn hộ.

UBND TP đã thanh lý hợp đồng đầu tư xây dựng khu tái định cư khi chưa có ý kiến chấp thuận của Thủ tướng về việc giao đất là không đúng quy định của Luật Đất đai năm 2013.

Khu tái định cư Bình Khánh (phường Bình Khánh, quận 2, TP.HCM) có diện tích 38,4 ha. Ảnh: Lê Quân.

Không hiệu quả, mất cân đối tài chính

Về việc quản lý, sử dụng nguồn vốn đầu tư, Thanh tra Chính phủ nhận định UBND TP.HCM phê duyệt và điều chỉnh dự án bồi thường giải phóng mặt bằng và tái định cư trị giá hơn 38.600 tỷ là không đúng thẩm quyền.

Việc tạm ứng, quản lý, sử dụng nguồn vốn ngân sách chưa đúng với quy định; không hoàn trả tạm ứng hàng năm theo Luật Ngân sách với tổng giá trị hơn 26.300 tỷ. Theo đó, không tính lãi trên khoản tạm ứng từ ngân sách vào chi phí đầu tư bình quân khoảng hơn 10.500 tỷ (tạm tính đến 30/9/2018).

Từ đây dẫn đến việc UBND TP lấy chi phí đầu tư bình quân làm mức giá tối thiểu để tính tiền sử dụng đất các lô đất thương mại - dịch vụ - nhà ở đã giao cho chủ đầu tư các dự án trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm là thiếu cơ sở pháp lý, chưa chính xác, có khả năng gây thiệt hại lớn cho ngân sách Nhà nước, cần giao cho cơ quan chức năng kiểm tra, làm rõ, nếu có vi phạm, thất thoát thì phải xử lý nghiêm theo đúng quy định của pháp luật.

Theo báo cáo của UBND TP về đánh giá tổng quan cân đối vốn khi đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm và kết quả thanh tra, tổng chi phí phải trả là hơn 83.300 tỷ (gồm hơn 72.800 tỷ chi phí đầu tư và hơn 10.500 tỷ lãi tiền tạm ứng từ ngân sách). Tổng thu dự kiến đến hiện nay là hơn 74.600 tỷ.

Như vậy, việc đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm còn mất cân đối vốn khoảng hơn 8.700 tỷ.

“Trách nhiệm liên quan đến các khuyết điểm, vi phạm nêu trên thuộc lãnh đạo UBND TP.HCM và các sở, ngành như: Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Ban quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm”, Thanh tra Chính phủ nêu.

Những nguyên nhân khách quan được Thanh tra Chính phủ chỉ ra có phần do cơ chế thực hiện quản lý đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm cũng như cơ chế thanh toán bằng quỹ đất sạch cho các dự án BT không rõ ràng, có nhiều hạn chế, khó thực hiện.

Về chủ quan, nguyên nhân chính dẫn đến hàng loạt sai phạm nêu trên là do việc nhận thức, chấp hành các chủ trương của Thủ tướng và hướng dẫn của các bộ, ngành cũng như các quy định của pháp luật chưa đúng, chưa đầy đủ, có lúc chưa nghiêm trong công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành của UBND TP và các sở, ngành tham mưu.

Sự phối hợp giữa các sở, ngành của Thành phố còn chậm trễ, chưa xác định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ.

Một số nơi còn thể hiện sự thiếu trách nhiệm, buông lỏng trong quản lý đầu tư và xây dựng, nhiều vi phạm chưa được kiểm tra, xử lý kịp thời. Hậu quả là đã để xảy ra nhiều khuyết điểm, vi phạm, gây lãng phí, nguy cơ gây thất thoát tiền của Nhà nước với giá trị lớn.

“Xét tổng thể đến thời điểm thanh tra, việc đầu tư Khu đô thị mới Thủ Thiêm là chưa có hiệu quả, mất cân đối về tài chính”, Thanh tra Chính phủ kết luận.

Phải hoàn trả ngân sách hàng chục nghìn tỷ

Từ hàng loạt sai phạm đã chỉ ra, Tổng Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo các Bộ và UBND TP chấn chỉnh việc quản lý và về cơ chế chính sách.

Bộ Tài nguyên và Môi trường chủ trì phối hợp với Bộ Tài chính tham mưu Chính phủ hoặc ban hành các văn bản thuộc thẩm quyền, hoàn thiện các quy định về việc xác định chi phí lãi vay trong phương pháp thặng dư để tính tiền sử dụng đất cho phù hợp, chính xác và khách quan.

Bộ Tài chính cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn cụ thể về việc sử dụng quỹ đất sạch báo cáo Thủ tướng để thực hiện việc thanh toán cho các dự án BT nói chung và Khu đô thị mới Thủ Thiêm nói riêng.

Bộ Xây dựng xem xét, bổ sung hoặc điều chỉnh quy chuẩn xây dựng, đảm bảo đáp ứng kịp thời cho hoạt động xây dựng ngày càng phát triển; xem xét, xử lý việc xây dựng của Công ty cổ phần Đại Quang Minh không đảm bảo đúng theo quy chuẩn xây dựng mà Thanh tra Bộ Xây dựng đã kết luận.

UBND TP.HCM cần xem xét và kiến nghị với cơ quan Nhà nước có thẩm quyền xử lý đối với khoản thuế VAT trong các hợp đồng BT như tại dự án BT 4 tuyến đường chính…

Về xử lý kinh tế, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng chỉ đạo UBND TP.HCM thực hiện thu hồi và hoàn trả ngay khoản tiền đã tạm ứng từ ngân sách Nhà nước không đúng quy định đã đầu tư cho Khu đô thị mới Thủ Thiêm đến 30/9/2018 là hơn 26.300 tỷ; sớm có giải pháp huy động các nguồn vốn hợp pháp để trả nợ các khoản vay ngân hàng đã đầu tư cho Khu đô thị Thủ Thiêm là hơn 4.200 tỷ.

UBND TP nghiên cứu các phương án khai thác quỹ đất còn lại trong Khu đô thị mới Thủ Thiêm, tính lại tiền sử dụng đất của các dự án đã giao cho nhà đầu tư; đảm bảo không thất thoát tài sản Nhà nước và khắc phục tình trạng mất cân đối khi đầu tư xây dựng dự án này.

Chuyển kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra Trung ương

Về xử lý trách nhiệm, Thanh tra kiến nghị Thủ tướng giao UBND TP.HCM chỉ đạo kiểm điểm, xử lý trách nhiệm đối với các tổ chức, cá nhân thuộc thẩm quyền như: Ban quản lý Khu đô thị mới Thủ Thiêm; các Sở Giao thông Vận tải, Tài chính, Tài nguyên và Môi trường, Quy hoạch - Kiến Trúc, Xây dựng, Kế hoạch và Đầu tư, Viện Nghiên cứu Phát triển TP.HCM; các đơn vị tư vấn, các nhà đầu tư dự án… vì đã có khuyết điểm, vi phạm nêu trên.

Thanh tra Chính phủ sẽ chuyển kết luận thanh tra đến Ủy ban Kiểm tra Trung ương để xem xét, xử lý theo thẩm quyền đối với các tổ chức, cá nhân thuộc diện Bộ Chính trị và Ban Bí thư quản lý có liên quan đến khuyết điểm, vi phạm được nêu trong kết luận thanh tra này.

“Trong quá trình xử lý về trách nhiệm và kinh tế sau thanh tra, nếu không khắc phục được hoặc khắc phục không triệt để các vi phạm về kinh tế gây thiệt hại tài sản Nhà nước trước ngày 31/12/2019 thì chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra để xem xét, xử lý theo quy định của pháp luật”, Thanh tra Chính phủ nhấn mạnh.