Từ năm 2001 đến nay, Bộ Tài chính đã công bố 26 Chuẩn mực kế toán áp dụng cho các doanh nghiệp nói chung. Việc tuân thủ và vận dụng các chuẩn mực kế toán đóng vai trò quan trọng trong công tác kế toán và hoạt động quản lý của doanh nghiệp, tuy nhiên, việc áp dụng chuẩn mực kế toán vào công tác kế toán ở doanh nghiệp nhỏ và vừa còn gặp nhiều khó khăn do các yếu tố chủ quan và khách quan.

     Xu hướng toàn cầu hóa nền kinh tế thế giới đòi hỏi các quốc gia phải sử dụng ngôn ngữ kế toán chung, nhằm đảm bảo thông tin có thể so sánh được trên phạm vi quốc tế. Đây là vấn đề mang tính chất quốc tế và ảnh hưởng đến lợi ích nhiều quốc gia trên thế giới.

     Đáp ứng xu hướng hội nhập kinh tế khu vực và quốc tế, Việt Nam đã và đang thiết lập hành lang pháp lý về kế toán, kiểm toán, nhằm nâng cao chất lượng thông tin báo cáo tài chính. Hiện nay, hệ thống khung hành lang pháp lý áp dụng trong việc hạch toán kế toán ở DN bao gồm: Luật Kế toán số 88/2015, Hệ thống 26 Chuẩn mực Kế toán, Chế độ kế toán DN được ban hành theo Thông tư số 200/2014/TT-BTC và chế độ kế toán DN nhỏ và vừa được ban hành theo Thông tư số 133/2016/TT-BTC. Trong đó, Luật Kế toán, Chế độ kế toán được quan tâm trong công tác hạch toán kế toán nhưng hệ thống chuẩn mực kế toán chưa được vận dụng như một quy định bắt buộc và trên thực tế thường bị coi nhẹ. Bên cạnh đó, việc áp dụng chuẩn mực kế toán trong DN chịu ảnh hưởng bởi rất nhiều yếu tố, bao gồm cả những yếu tố chủ quan và yếu tố khách quan.

Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến việc áp dụng chuẩn mực kế toán

Yếu tố từ môi trường pháp lý

     Môi trường pháp lý là những cơ sở pháp lý mà kế toán phải căn cứ vào đó để thực hiện công việc kế toán, đảm bảo cho hoạt động của kế toán phù hợp với những quy định của pháp luật. Tất cả DN dù có quy mô lớn hay nhỏ, hoạt động trong lĩnh vực Nhà nước hay tư nhân, sản xuất hay dịch vụ và dưới bất kỳ cơ chế kinh tế nào đều có cùng một quy trình kế toán căn bản giống nhau và tuân theo hệ thống pháp luật như: Luật Kế toán, Chuẩn mực kế toán, chế độ kế toán, Luật DN, Luật Kiểm toán, Luật Thuế.

     Các DN hoạt động luôn mong muốn có môi trường pháp lý hoàn thiện và ổn định, để DN có thể yên tâm đầu tư và phát triển sản xuất. Khi hệ thống pháp lý thay đổi sẽ chi phối hoạt động sản xuất kinh doanh của DN và đặc biệt ảnh hưởng trực tiếp đến tổ chức công tác kế toán trong DN. Tuy nhiên, công việc kế toán ở các DN nhỏ và vừa hiện đang được áp dụng thực hành theo các văn bản dưới luật như chế độ kế toán và các thông tư hướng dẫn do kế toán được tiếp cận các văn bản này nhiều hơn, phổ biến hơn. Các văn bản này không chỉ là tài liệu hướng dẫn mà còn còn thể hiện sự quản lý thống nhất về mặt kế toán thông qua chứng từ kế toán; tài khoản kế toán; sổ sách kế toán và hệ thống biểu mẫu báo cáo tài chính.

Yếu tố ảnh hưởng từ môi trường kinh doanh

Môi trường kinh doanh bao gồm tất cả những yếu tố như dân số, văn hóa, tự nhiên, kinh tế, chính trị - pháp      luật, khoa học công nghệ, khách hàng, nhà cung ứng, đối thủ cạnh tranh, các nhà đầu tư… Những yếu tố này có tác động mạnh mẽ đến mọi hoạt động của DN, trong đó ảnh hưởng lớn đến tổ chức công tác kế toán trong DN, đến việc áp dụng chuẩn mực kế toán.

     Trong điều kiện hiện nay, khi mà nền kinh tế đang ngày càng mở rộng, các mối quan hệ nước ngoài ngày càng được nâng cao, đặc biệt là khi Việt Nam thực hiện chính sách mở cửa thị trường theo cam kết khi ra nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) và Hiệp định đối tác toàn diện tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) thì yêu đặt ra là DN Việt phải đứng vững và ngang hàng với DN nước ngoài; thông tin kế toán cung cấp có thể trao đổi và so sánh được. Muốn vậy, xu thế hội nhập chuẩn mực kế toán quốc tế là tất yếu. Tuy nhiên, công cuộc này dường như là của DN lớn, các DN nhỏ và vừa chưa thực sự nhận thức được vấn đề.

Yếu tố ảnh hưởng từ giá cả thị trường, lãi suất và tiền thuế

     Giá cả thị trường, giá bán của DN có ảnh hưởng lớn tới doanh thu, do đó cũng có ảnh hưởng lớn tới khả năng tìm kiếm lợi nhuận. Cơ cấu tài chính của DN cũng được phản ánh nếu có sự thay đổi về giá cả. Sự tăng, giảm lãi suất và giá cổ phiếu cũng ảnh hưởng tới chi phí tài chính và sự hấp dẫn của các hình thức tài trợ khác nhau. Lãi suất cũng là một yếu tố đo lường khả năng huy động vốn vay. Sự tăng hay giảm thuế cũng ảnh hưởng trực tiếp tới tình hình kinh doanh, tới khả năng tiếp tục đầu tư hay rút khỏi đầu tư. Trước các vấn đề đó, các chuyên gia biên soạn hệ thống các văn bản quy phạm pháp luật về lĩnh vực kế toán nói chung cũng như các chuẩn mực kế toán nói riêng cần có sự xem xét và nhìn nhận lại, để đảm bảo các hệ thống văn bản đó đáp ứng được nhu cầu xử lý và cung cấp thông tin trung thực, hữu ích cho các đối tượng sử dụng thông tin.

Ảnh hưởng của tổ chức kiểm toán

     Các công ty kiểm toán có ảnh hưởng đáng kể đến quyết định của DN trong việc lựa chọn áp dụng chuẩn mực kế toán, đặc biệt là chuẩn mực kế toán quốc tế. Nếu DN được kiểm toán bởi một trong số các hãng kiểm toán lớn thì DN sẽ quan tâm đến việc vận dụng chuẩn mực kế toán quốc tế. Tại DN được kiểm toán, mức độ vận dụng các chuẩn mực kế toán sẽ cao hơn so với các DN không yêu cầu bắt buộc kiểm toán. Tuy nhiên,ở Việt Nam, quy định kiểm toán bắt buộc mới áp dụng cho những công ty có niêm yết trên thị trường chứng khoán hoặc các công ty nhà nước. Còn các DN nhỏ và vừa thì không yêu cầu bắt buộc kiểm toán. Có lẽ vì lý do này nên việc tuân thủ chuẩn mực kế toán ở các DN nhỏ và vừa Việt Nam là khá thấp.